งานบันไดเป็นส่วนประกอบของบ้านที่มีความสำคัญเรียกว่าเป็นหน้าตาของบ้าน ก่อนที่เราจะเลือกว่าจะใช้ไม้บันไดชนิดใดนั้น สิ่งแรกที่จะต้องคำนึงถึงก็คือคุณสมบัติที่สำคัญของไม้บันไดที่ต้องการ ในที่นี้จะขอเน้นวัสดุขั้นบันไดสำหรับภายในอาคารเป็นหลัก ซึ่งโดยทั่วไปวัสดุที่จะนำมาใช้ทำขั้นบันไดจะต้องมีคุณสมบัติดังนี้
- ความสวยงาม การออกแบบชุดบันไดถือว่าเป็นจุดเด่นภายในบ้าน ทั้งยังป็นส่วนเชื่อมต่อระหว่างพื้นที่บ้านในแต่ละชั้น ความกลมกลืนของวัสดุจะต้องมีความลงตัวในพื้นที่ทุกส่วน และยังเป็นส่วนประกอบที่สำคัญ เพราะโดยทั่วไปบริเวณบันไดจะเป็นส่วนที่สังเกตุเห็นได้ชัดในบ้าน ความสวยงามของวัสดุที่จะนำมาใช้จึงต้องคำนึงถึงเป็นอันดับแรก
- ความทนทาน ขั้นบันไดนั้นเป็นวัสดุที่ต้องรับแรงน้ำหนักเดินขึ้นลงรับของบุคคลและสิ่งของ และยังมีความเสี่ยงที่จะได้รับการกระแทกในจากอุบัติเหตุระหว่างการขนย้ายสิ่งของ ซึ่งหากขั้นบันไดได้รับความเสียหายขึ้นมาแล้วนั้น การซ่อมแซมจะต้องเกี่ยวพันกับงานอื่น เช่น เสาราวกันตก ฝ้า เป็นต้น วัสดุที่นำมาใช้เป็นขั้นบันไดจึงต้องรับน้ำหนักและทนแรงกระแทกได้ดี
- ความยืดหยุ่นในการใช้งาน วัสดุแต่ละประเภทมีข้อจำกัดในการใช้งานที่แตกต่างกันโดยเฉพาะเมื่อนำมาใช้กับงานบันได ซึ่งมักมีข้อจำกัดของพื้นที่ ความกว้างความยาวระยะโถงบันได อีกทั้งรูปแบบของบันไดซึ่งมีความหลากหลายตามการออกแบบ ในการเลือกวัสดุมาใช้ทำขั้นบันไดจึงต้องคำนึงถึงความเป็นไปได้ในการปรับใช้ตามหน้างานจริงด้วย
สำหรับวัสดุขั้นบันได สำหรับงานภายในอาคารในปัจจุบันมีให้เลือกหลายชนิด ทั้งวัสดุธรรมชาติ และวัสดุสังเคราะห์ ซึ่งมีข้อดีและข้อจำกัดแตกต่างกัน ดังนี้
- บันไดไม้จริง (Solid Wood)
ขั้นบันไดไม้จริงเป็นวัสดุดั้งเดิมที่ใช้ทำขั้นบันไดมาตั้งแต่ยุคแรกเริ่ม มีลวดลายสวยงามตามธรรมชาติของไม้แต่ละชนิด ให้ความรู้สึกดูมีราคาภูมิฐาน โดยสามารถเลือกชนิดไม้ให้เข้ากับการออกแบบในสไตล์ต่างๆได้ง่าย สามารถตัดแต่งขนาดไม้ได้หลากหลาย ปรับการติดตั้งให้เข้ากับสภาพพื้นที่และการออกแบบได้อย่างสวยงาม แต่มีข้อจำกัดคือ ไม้จริงมีราคาสูง และต้องกระบวนการอบไล่ความชื้นที่ถูกวิธี เพื่อป้องกันการโก่งงอ ต้องใช้ช่างติดตั้งและช่างสีที่มีความเชี่ยวชาญโดยเฉพาะในการทำงาน ไม้จริงที่นิยมนำมาใช้ในการทำขั้นบันได ได้แก่ ไม้สัก ไม้มะค่า ไม้เต็ง ไม้โอ๊ค เป็นต้น
- บันไดไม้เอ็นจิเนียร์ (Engineered Wood)
ขั้นบันไดไม้เอนจิเนียร์ เป็นการใช้เทคโนโลยีเข้ามาผลิตไม้บันไดจากวัสดุธรรมชาติให้มีความคุ้มค่ามากยิ่งขึ้นด้วยการใช้ไม้จริงแผ่นบาประมาณ 3 มม. ปิดผิวลงไปบนไม้อัดประสาน ทำให้ได้ไม้ขั้นบันไดที่ดูมีราคา มีลวดลายสวยงาม ในราคาที่ย่อมเยากว่าไม้จริงทั้งชิ้น สามารถลดปัญหาการโก่งงอจากของชิ้นไม้ได้ แต่มีข้อจำกัดในด้านราคาที่ยังถือว่าสูงอยู่เมื่อเทียบกับวัสดุชนิดอื่นๆ และการซ่อมแซมทำได้ยาก ไม่ทนต่อการกระแทกรุนแรงอาจทำให้ผิวไม้เสียหายจนถึงผิวไม้ชั้นใน แต่การใช้ไม้บันไดปิดผิวชนิดทำสีสำเร็จแบบ UV ก็จะสามารถทนแรงกระแทกได้สูงมากยิ่งขึ้น
- บันไดไม้จริงอัดประสาน (Finger-Joint / Butt-Joint Laminated Wood)
ขั้นบันไดไม้จริงอัดประสาน แบบต่อฟันปลา(Finger-Joint) หรือแบบต่อตรง(Butt-Joint) เป็นการนำวัสดุไม้จริงชิ้นเล็กขนาดกว้าง 5-7 ซม. มาต่อความยาวและอัดประสานกันด้วยเทคโนโลยีงานไม้ ทำให้ได้ขั้นบันไดขนาดมาตรฐานที่มีคุณสมบัติเช่นเดียวกับไม้จริงเต็มแผ่น แต่มีอัตราการบิดโก่งที่ต่ำมาก สามารถปรับขนาดยืดหยุ่นตามการใช้งานได้ มีราคาที่ถูกลงมากกว่าไม้จริงทั้งชิ้น สามารถซ่อมแซมได้ง่าย มีชนิดไม้อัดประสานได้หลากหลาย เช่น ไม้สัก ไม้มะค่า ไม้โอ๊ค แต่ที่นิยมมากที่สุด คือ ไม้ยางพาราอัดประสาน เนื่องจากมีราคาถูก ผลิตได้อย่างรวดเร็ว เนื้อไม้มีสีอ่อนสามารถย้อมเป็นสีต่างๆได้ง่ายโดยที่ยังมีลายไม้ธรรมชาติ
- บันไดไม้เทียมไฟเบอร์ซีเมนต์ (Fiber Semen Board)
ขั้นบันไดไฟเบอร์ซีเมนต์ เป็นวัสดุสังเคราะห์ผลิตจากปูนซีเมนต์ผสมด้วยเส้นใยธรรมชาติ ขึ้นรูปเป็นขั้นบันได มีความแข็งแรงทนทานสูง การยืดหดตัวต่ำมาก ทนทานต่อความชื้น บางครั้งมีการทำพื้นผิวให้เป็นลายไม้เพื่อให้ดูเป็นธรรมชาติ ราคาถูก วิธีการติดตั้งทำได้ง่าย แต่ต้องใช้เครื่องมือใส่ใบตัดไฟเบอร์ซีเมนต์ชนิดหนาโดยเฉพาะ และด้วยความที่เป็นวัสดุที่ไม่มีสีในตัว การทำสีต้องใช้สีน้ำมันทาเป็นสีพื้นตลอดทั้งแผ่น หรือต้องใช้เทคนิคการทาสีน้ำมันเป็นลายไม้ขึ้นมาเท่านั้น นอกจากนี้ขั้นบันไดไฟเบอร์ซีเมนต์ในปัจจุบัน มีการผลิตขนาดเป็นมาตรฐานเพียง 2-3 ขนาดเท่านั้น การนำมาใช้จะมีการเสียเศษพอสมควร และในส่วนของชานพักขนาดใหญ่จะเห็นรอยต่อระหว่างแผ่นค่อนข้างชัดเจน
- บันไดไม้เทียมปิดผิวไวนิล
ขั้นบันไดปิดผิวไวนิล เป็นการนำเทคโนโลยีชนิดเดียวกับผลิตกระเบื้องยางลายไม้ ยึดติดฟิลม์ไวนิลลายไม้ลงไปบนวัสดุสังเคราะห์ประเภทต่างๆ เช่น WPC ไฟเบอร์ซีเมนต์ เป็นต้น ทำให้ได้ไม้สังเคระห์ที่มีความสวยงามใกล้เคียงไม้จริงมากยิ่งขึ้น ทั้งยังได้คุณสมบัติ ความทนทาน การทนความชื้นและกันปลวกเช่นเดียวกับไม้สังเคราะห์ มีข้อจำกัดคือหากวัสดุปิดผิวได้รับความเสียหายรุนแรงจากการกระแทก จะไม่สามารถซ่อมแซมได้ ต้องใช้วิธีการรื้อเปลี่ยนเท่านั้น แต่หากไม่คำนึงถึงความสวยงามก็สามารถใช้งานต่อไปได้เพราะวัสดุปิดผิวที่เสียหายไม่มีผลกับการใช้งานทั่วไป
วัสดุที่ไม่ควรนำมาใช้เป็นไม้บันได
- ไม้ MDF
MDF เป็นวัสดุที่มีความทนทานต่ำ ทั้งในด้านการรับแรงกระแทกและการทนความชื้น ผลิตขึ้นมาเพื่อใช้เป็นวัสดุตกแต่ง เช่น ไม้บัว หรือ เฟอร์นิเจอร์ ไม่เหมาะที่จะนำมาทำขั้นบันได ที่ต้องรับน้ำหนัก รับแรงกระแทก และมีโอกาสโดนความชื้นจากการถูพื้นหรืออุบัติเหตุต่างๆได้
- ไม้พื้นลามิเนต
แม้ว่าว่าตัววัสดุไม้พื้นลามิเนตจะผลิตจาก HDF ซึ่งมีความทนทานการขีดข่วน และทนความชื้นที่สูงกว่าไม้ MDF แต่วัสดุตัวจบพื้นลามิเนตทุกชิ้นทำมาก MDF เมื่อนำมาใช้ทำขั้นบันไดก็จะเกิดความเสียหายเช่นเดียวกับ ไม้ MDF เช่นกัน
- ไม้สังเคราะห์ประเภท WPC
ไม้สังเคราะห์ WPC ผลิตจากการนำพลาสติกPVCผสมขี้เลื่อยไม้ อัดแน่นขึ้นรูปเป็นชิ้นไม้สำเร็จ มีความแข็งแรงคงทน ทนต่อความชื้นและแรงกระแทกสูง โดยทั่วไปผลิตเพื่อใช้งานภายนอกเป็นหลัก ไม่เหมาะสำหรับนำมาใช้ภายในบ้านพักอาศัย เนื่องจากผิวสัมผัสด้านหยาบมีความคมและผิวคล้ายเสี้ยนไม้ทำให้เกิดอันตรายกับการเดินเท้าเปล่าได้ และผิวสัมผัสด้านมัน จะมีลักษณะลื่นคล้ายพลาสติกอาจทำให้เกิดอุบัติเหตุได้
